طبق گزارشی از وزیر دفاع،پروژه شفق درحال پیگیریمی باشد.

هواپیمای شفق سومین هواپیمای جنگنده بومی ساخت جمهوری اسلامی ایران است. این جنگنده اولین هواپیمای رادارگریز ایران می‌باشد که در سال ۱۳۸۶ به جمع هواپیماهای عملیاتی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پیوست.

تاریخچه

اولین معرفی شفق در سال ۲۰۰۲ و در نمایشگاه صنایع هوایی ایران اتفاق افتاد. در آن نمایشگاه یک نمونه از این هواپیما در ابعاد واقعی به نمایش گذاشته شده بود.در سال ۲۰۰۴ تلویزیون جمهوری اسلامی ایران فیلمی از یک نمونه در اندازه واقعی از این هواپیما نشان داد. در این نمونه تغییراتی نسبت به یاک-۱۳۰ دیده می‌شد که احتمال رسیدن به سرعت مافوق صوت را برای این هواپیما مطرح می‌کرد. در این فیلم شفیقه بفارین به عنوان سرمهندس تیم طراحی هواپیما معرفی شد.بنا به اظهارات نشریات خارجی، این پروژه همکاری مشترکی بین ایران و روسیه برای طراحی یک جت آموزشی یا هواپیمای جنگنده بوده که بعدها این کشور مانند برخی قراردادهای دیگر، خود را کنار کشیده و خود نیز آن را ادامه نداده است. پس از آن ایران به تنهایی این برنامه را با اعمال تغییراتی در طراحی تا مرحله رونمایی پیش برد.پس از رونمایی نمونه ای از شفق که کارشناسان آن را ماکت در ابعاد واقعی(Muck-up) می دانستند که آخرین مرحله توسعه یک هواپیما پیش از مراحل آزمایشات زمینی و پروازی است، دیگر خبری از این هواپیما نبود و بسیاری آن را طرحی فراموش شده (به دلیل قطع همکاری طرف خارجی حتی در تأمین زیرسامانه ها) می پنداشتند.

مشخصات

شفق هواپیمایی تک موتوره با قابلیت پرواز در تمامی شرایط آب و هوایی، با دو سکان عمودی V شکل و ابعاد به نسبت کوچک است. دو ورودی هوای موتور آن در طرفین بدنه و نزدیک کابین خلبان قرار گرفته و کانوپی یا آسمانه  بزرگ(شیشه یا طلق کابین) دیدی بسیار عالی برای مربی پرواز و خلبان آموزش گیرنده فراهم می آورد.
این کانوپی دید خوب و تقریباً 360 درجه  هر دو سرنشین به بیرون را ایجاد نموده است. همچنین دید رو به رو و رو به پائین برای خلبان جلویی به افزایش کارایی در عملیات تهاجم زمینی کمک می نماید. محل قرارگیری مناسب استاد خلبان در هواپیمای شفق منجر به افزایش تسلط او بر عملکرد خلبان آموزش گیرنده می شود.با استناد به تصاویر منتشر شده از این هواپیما می توان ابعاد آن را به طور تقریبی اینگونه بیان نمود: طول کلی حدود 11 تا 14متر، دهانه بال 10.5 تا 13 و ارتفاع 4.2 تا 4.7 متر. بنابراین شفق در زمره جت های نظامی کوچک قرار می گیرد.
در منابع خارجی برای جرم خالی این هواپیما اعدادی بین 4300 تا 5000 کیلوگرم و نوع موتور آنRD-33 عنوان شد  است. در صورت صحت این موضوع با توجه به اینکه این موتور توربوفن بر روی هواپیمای جنگنده رهگیر «میگ-29» نیروی هوایی ارتش کشورمان هم به کار می رود انتخاب مناسبی برای بهبود شرایط پشتیبانی و تعمیر و نگهداری شفق محسوب می شود اما از قطعی شدن استفاده از این پیشرانه برای ادامه برنامه و نمونه های تولیدی اطلاعی در دست نیست.

ویژگی های آیرودینامیکی

با توجه به منتشر نشدن اطلاعات کافی از ویژگی ها و قابلیت های شفق تنها می توان به تصاویر نمونه ها و ماکت های آن در نمایشگاه های مختلف(تا قبل از سال 1384) استناد کرد. طرح بال این هواپیما دارای حالت دایروی در جلو و عقب در نزدیکی ریشه آن و ضخیم تر نسبت به بقیه بال است که با اتصال به یک بال باریک شونده(Taper) عملاً بالی دو تکه را به وجود آورده.
لازم به ذکر است این نحوه طراحی در هواپیماهای تولید شده در دنیا مشاهده نشده و تنها ریشه بال هواپیمای «اف-آ-18ئی سوپرهورنت» آمریکایی که در دهه 1990 طراحی شده زوایایی با شباهت نسبی به شفق دارد.
این بال با یک ریشه امتداد یافته تا زیر کابین خلبان تکمیل می شود که به آن LERX گفته می شود. لرکس بسیار بزرگ این هواپیما کمک می کند تا در زوایای حمله بالا، کنترل مناسبی وجود داشته باشد. این ویژگی در بسیاری از هواپیماهای طراحی شده پس از سال های 1970 دیده می شود از جمله جنگنده های آمریکایی اف-16 و اف-آ-18 و جنگنده های روسی مانورپذیری همچون میگ-29 و سوخو-27. به علاوه قرارگیری ورودی هوای موتور، زیر این ریشه امتداد یافته منجر به افزایش کارایی دهانه ورودی هوای(Air Intake) موتور می شود.بنابراین، طراحان این هواپیما افزودن به قابلیت های مانورپذیری آن نسبت به نمونه های آموزشی موجود در کشور را مد نظر داشته اند خصوصاً که خلبانان جنگنده مانورپذیر میگ-29 کشورمان نیز می بایستی با هواپیمایی با قابلیت های نزدیک به آن آموزش ببینند.
سکان عمودی V شکل شفق موتور آن را در خود جای داده که هوای مورد نیاز آن توسط دو ورودی با زاویه پهلویی تا حدودی غیر 90 درجه تأمین می شود. سطوح متحرک دم عمودی(رادر-Rader) نسبتاً بزرگ هستند که برای افزایش قابلیت مانور، راهکاری مناسب است اما از تصاویر منتشر شده از شفق نمی توان نتیجه گیری کرد دم افقی این هواپیما از نوع تمام متحرک است یا خیر در حالی که این نوع دم برای هواپیماهای جنگی طرحی مرسوم به شمار می رود و البته قابلیت های مانوری بالایی نیز به همراه می آورد.برخی شاخصه های آیرودینامیکی شفق برای جریان های مافوق صوت بیشترین مزیت را دارد که گمانه زنی منابع خارجی مبنی بر مادون صوت بودن این هواپیما را زیر سوال می برد از جمله سکان V شکل که از نظر پایداری پرواز در سرعت های فراتر از سرعت صوت مزیت قطعی ایجاد می کند و Lerx که از جهت کمک به کاهش پسای ناشی از سطوح کنترلی در این سرعت ها مفید است.تصاویری از نمونه های شفق در حال گذراندن آزمون های تونل باد موجود است که به طراحی بهتر هواپیما و نیاز به کمترین تغییرات پس از ساخت نمونه های آزمایشی و برای تولید انبوه است. این آزمایش ها تماماً توسط متخصان کشورمان در تونل های باد صنایع و دانشگاه های ایران به انجام رسیده است.در مجموع می توان گفت شکل آیرودینامیکی جدید شفق که با استفاده و ترکیب طرح های برتر دنیا به انجام رسیده با رویکرد افزایش قابلیت مانور به پیدایش یک هواپیمای جدید و متفاوت با نمونه های خارجی و در واقع یک طرح بومی منجر شده است.

کاهش بازتاب راداری

همانگونه که اشاره کردیم تغییرات طراحان ایرانی در طرح اولیه شفق به وضوح تلاش برای کاهش بازتاب راداری این هواپیما را نشان می دهد که مهمترین آنها یکسان سازی زاویه تمام سطوح جلویی بال و دم با هم و نیز سطوح عقبی با هم است. این روش باعث شکل گیری بازتاب های راداری در جهاتی خاص می شود و در نتیجه رادارهای دشمن تنها از زوایای محدودی بازتاب مناسبی از امواج برگشتی از هواپیما خواهند داشت.
همچنین تغییر سطوح پهلویی ورودی هوای موتور به طوری که زوایای غیر 90 درجه داشته باشند نیز به کاهش بازتاب راداری این بخش کمک می کند. در کنار آن انحنای مسیر عبور هوا تا موتور نیز به کاهش بازتاب راداری تیغه های فن و کمپرسور موتور منجر می شود که سهم بسیار زیادی از سطح مقطع راداری جلویی یک هواپیما را دارند.
زاویه غیر 90 درجه(نسبت به راستای افقی و عمودی) سکان های عمودی یا همان قرار گیری آنها به شکل حرف V انگلیسی نیز باعث کاهش بازتاب امواج رادار به گیرنده و پخش شدن آنها در جهات دیگر می شود.
در معدود اطلاعات رسمی منتشر شده از این هواپیما آمده است که سطوح بال و بدنه آن از مواد جاذب امواج راداری پوشیده شده که این روش هم یکی از راهکارهای مؤثر برای پنهان ساختن یک هواگرد از دید رادارهای دشمن است.
این مطلب می تواند نشان دهنده احتمال برنامه ساخت نمونه تولید انبوه شفق از مواد فلزی در آن زمان باشد اما امروزه با رشد چشمگیر کشورمان در مواد مرکب(کامپوزیت) غیر فلزی که توانمندی بالایی در جذب انرژی امواج رادار دارند می توان امید داشت نمونه های تولیدی شفق به بارتاب های راداری کمتر برسند.
بنابراین به کارگیری همزمان چندین روش کاستن از سطح مقطع راداری نشان می دهد حرکت ایران به سمت طراحی هواپیماهای پنهانکار راداری(رادارگریز) با شفق آغاز شده همانگونه که کارشناسان خارجی هم آن را اولین هواپیمای پنهانکار ایرانی می دانند.
البته مواردی همچون حمل تسلیحات در خارج از بدنه تناقض آشکاری با اصول پنهانکاری راداری دارد که احتمالاً با توجه به الزامات طراحی مشترک ویژگی ها بین نمونه های مختلف آموزشی و رزمی شفق، طراحان از آن صرف نظر کرده اند.